Εις τον Μεγάλον Κανόνα και την αυτομεμψία

Επίσκοπος Αυγουστίνος
Απομαγνητοφωνημένη ομιλία, ή οποία έγινε στον Ιερό ναό αγίου Παντελεήμονος Φλωρίνης σε αγρυπνία την 27 προς 28-3-1985,

Καταγραφή και σύντμησης 13-4-2005

ΑΠΟΨΕ, αγαπητοί μου, σε όλους τους ναούς της Ορθοδοξίας ψάλετε ό Μέγας Κανών, ένα υπέροχο ποίημα πού έγραψε ό άγιος Ανδρέας Κρήτης.

Τι ήταν ό άγιος Ανδρέας; Ήταν παιδί μιας ευσεβούς οικογενείας. Οι γονείς του τον ανέθρεψαν με πίστη, ευλάβεια και δάκρυα. Δεκατεσσάρων ετών βγήκε στην έρημο σαν τον Ιωάννη το Βαπτιστή. Εκεί μόνασε, έζησε ζωήν αυστηρή ασκήσεως με προσευχή και νηστεία. Κατόπιν έγινε υποδιάκονος, διάκονος, πρεσβύτερος. Τέλος αξιώθηκε να γίνει και επίσκοπος, αρχιεπίσκοπος Κρήτης. Έλαβε μέρος σε τοπικές και οικουμενικές συνόδους, αγωνίστηκε εναντίον των αιρετικών.

Δικό του έργο είναι ό Μέγας Κανών. και ενώ πέρασαν από τότε 1400 περίπου χρόνια, το ποίημα αυτό μένει αθάνατο. Είναι μια συλλογή, μια ανθοδέσμη από 250 άνθη - τροπάρια. Πόθος του ποιητού Είναι να σπάσει τον πάγο της αδιαφορίας πού έχουμε• δεν καίει κάτι μέσα μας για το Χριστό. Θέλει λοιπόν να λύση αυτή την ψυχρότητα, να σπάσει τη λίθινη καρδιά, να την κάνη λεπτή ευγενή και ευαίσθητη, ώστε να συναισθάνεται και να κλαίει και για έναν αμαρτωλό λογισμό. Σκοπός του ποιήματος Είναι να μας φέρει σε κατάνυξη, να μας κάνη «πνεύμα συντετριμμένον», «καρδιά συντετριμμένην και τεταπεινωμένην»(Ψαλμ. 50,19),

Αν είχα δύναμη κι αν είχατε όρεξη, θα μπορούσαμε να κάνουμε 250 κηρύγματα, ένα για κάθε τροπάριο. Εδώ ακροθιγώς θα δούμε την κεντρική ιδέα του ποιήματος.

Ό Μέγας Κανών συνιστά κάτι πού εκφράζεται με μια λέξη σπάνια —πρώτη φορά θα την ακούτε—• δεν υπάρχει και στα λεξικά. Είναι ή λέξης αυτομεμψία, Σαν έννοια την αναφέρει και ό άγιος Ιωάννης της Κλίμακας. Τι θα πει αυτομεμψία; Με απλά λόγια σημαίνει το εξής

Ό εγωιστής άνθρωπος, ό αλαζών και υπερήφανος, κάνει τον εαυτό του είδωλο. Αυτό ειδώλων το λέει ό άγιος Ανδρέας εδώ• «Αυτό ειδώλων έγενόμην...» (δ' ωδή, 26ο τροπ.). Έχουμε στήσει ψηλά στην καρδιά μας το εγώ μας. Το επαινούμε μόνοι μας, και ευχαριστούμεθα να μας επαινούν και οι άλλοι. Κι άμα κάποιος, ή, ή μάνα ή ό πατέρας ή ό Ιεροκήρυκας, μας κάνουν κάποια παρατήρηση, τότε γινόμεθα θηρία. Το εγώ είναι το είδωλο, ό Θεός μας.

Ενώ λοιπόν ό εγωιστής και υπερήφανος επαινεί τον εαυτό του και κατηγορεί τους άλλους, όπως ό φαρισαίος, αντιθέτως ό ταπεινός δεν κατηγορεί τους άλλους, άλλα κατηγορεί-ποιόν; Τον εαυτό του. Μέμφεται εαυτόν - αυτό θα πει αυτομεμψία. Θεωρεί τον εαυτό του, όπως ό τελώνης, έναν αμαρτωλό πού έχει ανάγκη του ελέους του Θεού. Αυτομεμψία, λοιπόν, Είναι ή κατηγορία του εαυτού μας.

Πώς κατορθώνεται αυτό το δύσκολο πράγμα; Ό άγιος Ανδρέας χρησιμοποιεί ένα καθρέφτη. Ποιος Είναι ό καθρέφτης αυτός; Ή αγία Γραφή. Εκεί, μέσα στις σελίδες της, καθρεφτίζεται• διαπιστώνει τις ατέλειες του και κατηγορεί τον εαυτό του. Μελετούσε την Παλαιά και την Καινή Διαθήκη. Έβλεπε διάφορα πρόσωπα, πού είχαν διαπράξει αμαρτήματα. και Τι έκανε, τους κατηγορούσε; Όχι αλλά Τι; Προσέξτε και θα καταλάβετε.

Θα 'χετε ακούσει πολλές φορές να κατηγορούν κάποιοι τους πρωτοπλάστους. —Αχ, λένε, Τι μας έκαναν ό Αδάμ και ή Εύα! Αυτοί φταίνε, αυτοί Είναι ή αιτία όλης της αθλιότητας μας... Εκφράζονται σκληρά. Ή Εύα, ή πρώτη γυναίκα, πόσα δεν έχει ακούσει! Τι λέει όμως εδώ τώρα ό Μέγας Κανών; Εγώ είμαι ή Εύα! Αυτό πού έκανε ή Εύα, πού ελκύστηκε από τον απηγορευμενο καρπό και άκουσε τη συμβουλή του σατανά, αυτό κάνω κ' εγώ• έχω μέσα μου μια Εύα, Εύα όχι αισθητή αλλά νοητή, πού με σπρώχνει στο κακό (α' ωδή, 5ο τροπ.).

Τι έκανε και ό Αδάμ; Παρέβη την θεία εντολή και τότε αισθάνθηκε γυμνός. Άλλα το ίδιο κάνω κ' εγώ" εγώ είμαι ό Αδάμ (α' ωδή, 3ο τροπ.). Αυτό πού έκανε εκείνος, το κάνω κ' εγώ καθημερινώς. Έχω μέσα μου τον Αδάμ, το «αδαμιαίον πλέγμα» πού λένε έτσι ψυχολογικά.

Παρακάτω αναφέρει άλλο παράδειγμα. Ό Κάιν, λέει, σκότωσε τον αδελφό του και έγινε φονιάς. Κ' εγώ φονιάς _είμαι (α' ωδή, 7ο τροπ.). Είμαι Κάιν. Κι αν δέ' σκότωσα με το χέρι, σκότωσα όμως με την προαίρεση μου. Όταν μισώ τον άλλο, δεν κάνω τίποτ' άλλο από το να τον σκοτώνω. Διότι «πας ό μισών τον άδελφόν αυτού ανθρωποκτόνος εστί» (Α' Ίωάν. 3,15).

Έπειτα θυμάται τον Ησαύ. Αυτός, λαίμαργος και γαστρίμαργος, δούλος της κοιλιάς, όπως ήταν πεινασμένος, πώλησε για ένα πιάτο φαΐ τα πρωτοτόκιά του, τα μεγάλα προνόμια πού είχαν οί πρωτότοκοι (αυτοί κληρονομούσαν την ευλογία του πατέρα τους). Άλλα κ' εγώ, λέει ό ποιητής του Μεγάλου Κανόνος, είμαι Ησαύ• διότι παραδίδω κάθε στιγμή στον εχθρό μου διάβολο «τα του πρώτου κάλλους πρωτοτόκιά» (δ' ωδή, 11ο τροπ.)..
Εν συνεχεία θυμάται το Δαυίδ, πού μοίχευσε και φόνευσε, αλλά έδειξε μετάνοια. Εγώ, λέει, είμαι Δαυίδ. Διότι κάνω τα ίδια και χειρότερα' πορνεύω και σκοτώνω, αν όχι σωματικός, τουλάχιστον ψυχικώς• δεν δείχνω όμως και την ανάλογη μετάνοια (ζ' ωδή, 4ο-5ο τροπ.).

Αυτά Είναι τέσσερα - πέντε παραδείγματα από τα τόσα πού περιέχει ό Μέγας Κανών. Εγώ είμαι ή Εύα, εγώ ό Αδάμ, εγώ ό Κάιν, εγώ ό Ησαύ, εγώ ό Δαυίδ, εγώ είμαι ό μεγάλος αμαρτωλός. Έτσι σκεπτόταν ό άγιος Ανδρέας, γι' αυτό λέει «Δεν υπάρχει αμαρτία πού δεν την έκανα, Θεέ μου» (βλ. δ' ώδή,4οτροπ.), και δεν υπάρχει άλλος πιο αμαρτωλός από μένα. Αμάρτησα με το σώμα, αμάρτησα με την ψυχή, αμάρτησα με το πνεύμα και τη διάνοια μου. Ζητώ το έλεος σου (βλ. δ' ωδή, 17ο τροπ.).

Καταλάβατε τώρα Τι θα πει αυτομεμψία; Και. αυτά δεν είναι λόγια• τα συναισθάνετο βαθιά αυτός πού από δεκατεσσάρων ετών πήγε στην έρημο και πότιζε τη γη με τα δάκρυα του.

Ελάτε τώρα και ρίξτε μια ματιά σ' εμάς. Αν κοιταχτούμε στον πνευματικό καθρέφτη, θα δούμε ότι είμεθα εγωιστές και υπερήφανοι. Καθένας μας κ' ένα αυτοείδωλο. Λιβανίζουμε τον εαυτό μας και ευχαριστούμεθα να μας λιβανίζουν. Πόρρω απέχουμε από την αυτομεμψία

Θέλετε απόδειξη; Όταν ό ιεροκήρυκας ελέγχει και στηλιτεύει, στο τέλος λένε• «Καλά τους τα είπε». Δέ' λένε «Καλά μας τα είπε», βγάζουν τον εαυτό τους έξω. Πού να γίνει ό έλεγχος και επωνύμως! θα μισήσουν τον Ιεροκήρυκα θανάσιμος, αντί να του πουν Σ' ευχαριστούμε πού μας υπέδειξες τ' αμαρτήματα μας.

Πού αυτομεμψία; Σπάνιο φαινόμενο. Από τις περιπτώσεις αυτές αναφέρω δύο. Στο στρατό πού υπηρέτησα γνώρισα έναν υπέροχο αξιωματικό πολύ μορφωμένο. Ήταν επιεικής στους άλλους και αυστηρός στον εαυτό του. Τόσο αυστηρός, πού άμα έφταιγε - Τι έκανε• τιμωρούσε τον εαυτό του! "Αν και δεν ήταν θρησκευτικός άνθρωπος, είχε αυτομεμψία. Κι άλλο ένα παράδειγμα. Πριν πολλά χρόνια είχα πάει στο Αγιον Όρος Καθώς περπατούσα στον άγιο αυτό τόπο, άκουσα φωνές και υβρεολόγιο- «Κτήνος! ζώον! παλιάνθρωπε!...». Μου φάνηκε σα να μαλώνουν δυο. Κ' εδώ καυγάδες; λέω. Σκανδαλίστηκα. Πλησιάζω, σκύβω• Τι να δω; Ήταν ένας καλόγερος μόνος του, και σκυμμένος κατηγορούσε τον εαυτό του... Πω πω πω! Γι' αυτό αγιάσανε αυτοί...

Εμείς δεν κάνουμε τίποτ' άλλο από το να πετροβολούμε τους άλλους. Ακόμα και στην εξομολόγηση. Γι' αυτό εγώ δεν εξομολογώ. Έρχεται ή άλλη και γελάει, δικαιολογείται, ρίχνει το φταίξιμο στους άλλους• δεν κατηγορεί τον εαυτό της. Ή εξομολόγησης Είναι αυτομεμψία. Έχεις αυτομεμψία; πήγαινε να εξομολογηθείς• δεν έχεις αυτομεμψία; Τι πηγαίνεις; θα κολαστείς. Δεν υπάρχει «γνώθι σαυτόν».

Ό Μέγας Κανών μας διδάσκει το σπουδαίο μάθημα της αυτομεμψίας• μόνοι μας να ελέγχουμε τον εαυτό μας, να τον καθίζουμε στο εδώλιο, να τον κατηγορούμε, να τον τιμωρούμε. Μας οπλίζει με το σπουδαίο όπλο της αυτομεμψίας, για να νικήσουμε τον εγωισμό, την υπερηφάνεια, την αλαζονεία, το υψηλό φρόνημα, ώστε να γίνουμε ταπεινοί τελώνες και να λέμε «Ό Θεός, ιλάσθητι μοι τω αμαρτωλώ» (Λουκ. 18,13). Τότε θα εφαρμόσουμε εκείνο πού είπε ό Χριστός• «Ή βασιλεία των ουρανών βιάζεται, και βιασταί άρπάζουσιν αυτήν» (Ματθ. 11,12). Τότε θα έχουμε το φρόνημα πού είχε ό απόστολος Παύλος και θα λέμε• «Χριστός Ιησούς ήλθε εις τον κόσμον αμαρτωλούς σώσαι, ων πρώτος ειμί εγώ» (Α' Τιμ. 1,15).

Είθε ό Θεός δια πρεσβειών του αγίου Ανδρέου Κρήτης, ό όποιος μας δίδαξε τα μεγάλα αυτά μαθήματα, ν' αποκτήσουμε το όπλο, το απαραίτητο όπλο, την αυτομεμψία.

ΠΗΓΗ ΖΩΗΣ